Uit je hoofd leren spelen: inzichten en tips

Arthur Rubinstein schijnt zestig pianoconcerten in zijn hoofd te hebben gehad. Hij zei: ‘Maak me wakker en ik speel een van deze concerten’.
‘Hoe leer ik een stuk uit mijn hoofd?’ Deze vraag krijg ik regelmatig en ik merk dat er nog wel eens onzekerheid over bestaat. Iedereen kan echter uit zijn hoofd leren spelen.

Er zit wél verschil in de snélheid waarmee je uit je hoofd kunt leren spelen. Dit kun je trainen.
Met alleen maar van blad spelen gaat je geheugen eerder achteruit dan vooruit dus het is zaak om jezelf regelmatig te stimuleren en die muziek eens weg te bergen.
Als je de muziek uitvoert, zul je merken dat het meer vrijheid geeft. Het is bovendien fijn dat er geen lessenaar tussen jou en je publiek staat. Wel zijn er misschien meer zenuwen of uit je hoofd gaat lukken. Zorg er dus voor dat je dit op een goede manier instudeert. In dit blog geef ik vijf tips over hoe je dit het beste kunt aanpakken, maar eerst enig inzicht in je geheugen.

Drie verschillende geheugens en uit het hoofd spelen

• Het motorisch geheugen. Je lichaam en vingers onthouden de bewegingen en grepenvolgorde. Met het instuderen automatiseer je deze bewegingen.

• Het analytisch geheugen. Dit betreft je inzicht in het stuk. Een voorbeeld is dat je weet dat het stuk de vorm AABA heeft en dat het laatste A’tje een ander eind heeft of dat je weet welke akkoorden er gebruikt worden.

• Het auditieve geheugen. Je hebt het muzikale verhaal in je hoofd. Je kunt het zingen of in je hoofd horen, en voelen waar het over gaat.

Wat handig is, is als je al deze soorten van geheugen afwisselend gebruikt. Ik zie vaak dat er te veel wordt geleund op het motorisch geheugen zonder dat er bewustzijn is van wat er nu eigenlijk wordt gespeeld. Gevolg hiervan is dat als je er dan uit raakt, je niet meer verder kunt en je weer bij het begin moet beginnen.

Je moet dus weten waar je muzikaal mee bezig bent. Je moet weten hoe het stuk in elkaar zit en wat je wilt vertellen. Uit het hoofd spelen confronteert je daarmee simpelweg omdat het fout gaat als je een te oppervlakkige kennis hebt van je stuk. Wat van blad best lekker leek te gaan, valt dan tegen bij het uit je hoofd spelen. Dat heeft dan niets te maken met jouw talent, maar eerder met de gekozen instudeermethode. Heel goed dus om uit je hoofd te gaan spelen en te merken dat je nog veel dieper in de muziek kunt duiken.

Vijf tips om je muziek om muziek uit hoofd te leren spelen:

1. Bestudeer het stuk eerst

Bestudeer het stuk goed voordat je begint met spelen. Wat is de vorm bijvoorbeeld? Zijn er herhalingen te vinden, hoe lang duurt elk blokje, welke zinnen kun je onderscheiden? Wat staat er voor informatie bijgeschreven en wat is daarvan de muzikale betekenis? Als je iets weet van harmonieën is dat ook erg nuttig om te zien hoe je deze terugvindt in jouw melodie. Ook belangrijk, als je samenspeelt wil je ook weten wat de andere instrumenten spelen.

2. Begin steeds ergens anders

Studeer stukje voor stukje in en begin niet steeds aan het begin van het stuk! Met steeds aan het begin beginnen maak je namelijk veel gebruik van je motorische geheugen en studeer je eenvormig in. Als je op elke willekeurige plek in het stuk kunt beginnen, dan weet je dat je het echt snapt.

3. Studeer mentaal

Probeer het stuk af te spelen in je hoofd. Vergeet niet je voor te stellen hóe de noten gespeeld moeten worden.

4. Test vaak om de bugs eruit te halen

Als je het goed denkt te kennen, doe alsof je voor publiek staat. Zet je muziek ver weg zodat je niet kunt spieken. Er zal steeds weer iets anders fout gaan, maar speel door. Op een gegeven moment zijn alle ‘bugs’ eruit. Weet dat het niet erg is dat er steeds weer iets anders fout gaat, dit is onderdeel van het proces.

5. Blijf muzikaal uitproberen

Durf creatief te studeren en muzikaal te variëren als je uit je hoofd speelt. Het zal fouten veroorzaken, maar juist daardoor zal het uit het hoofd spelen verbeteren. Uiteindelijk voel je je zeker én muzikaal vrij in je spel. ‘Van buiten spelen’ wordt ‘van binnen spelen’.